Reformacyjna doktryna usprawiedliwienia jest często podsumowywana sloganem sola fide, co oznacza „tylko przez wiarę”. Wyrażenie sola fide oznacza nauczanie, że usprawiedliwienie następuje przez samą wiarę.
Kościół rzymskokatolicki w swojej historii także nauczał, że usprawiedliwienie następuje przez wiarę. Twierdzą oni, że wiara jest początkowym etapem usprawiedliwienia. Jest fundamentem i korzeniem naszego usprawiedliwienia. Rzym kładzie nacisk na konieczność wiary dla usprawiedliwienia. Tak więc fide w wyrażeniu sola fide jest wyraźnie potwierdzone przez Rzym. To, czego Rzym nie potwierdza, to sola, ponieważ nawet jeśli wiara jest inicjacją, fundamentem i korzeniem usprawiedliwienia, sama jej obecność nie wystarczy, aby dostąpić usprawiedliwienia. Musi istnieć coś oprócz wiary, abyśmy zostali usprawiedliwieni – warunek konieczny. Warunek konieczny to coś, co musi być obecne, aby nastąpił skutek lub konsekwencja, ale jego obecność nie gwarantuje rezultatu.
Na przykład, w normalnych okolicznościach, warunkiem koniecznym do powstania pożaru jest obecność tlenu. Ale, na szczęście dla nas, sama obecność tlenu nie wystarcza do wywołania pożaru. Gdyby tak było, zapalalibyśmy się za każdym razem, gdy zaczerpnęlibyśmy powietrza. Rozróżniamy więc warunek konieczny i warunek wystarczający. Warunek wystarczający absolutnie gwarantuje, że wynik nastąpi.
Biorąc pod uwagę to rozróżnienie, możemy dostrzec różnicę między rzymskokatolickim a reformacyjnym poglądem na związek między wiarą a usprawiedliwieniem. W rzymskim poglądzie wiara jest warunkiem koniecznym dla usprawiedliwienia, ale nie warunkiem wystarczającym. W poglądzie protestanckim wiara jest nie tylko warunkiem koniecznym, ale także warunkiem wystarczającym do usprawiedliwienia. Oznacza to, że gdy pokładamy wiarę i ufność w Chrystusie, Bóg z pewnością uzna nas za usprawiedliwionych w swoich oczach. Pogląd reformacyjny, który jest poglądem biblijnym, głosi, że jeśli wiara jest obecna, usprawiedliwienie jest również nieodłącznie obecne.
Tym, co jest nie do pomyślenia z punktu widzenia reformacji, jest fakt, że moglibyśmy mieć wiarę bez usprawiedliwienia. Nie możemy mieć usprawiedliwienia bez wiary i nie możemy mieć wiary bez usprawiedliwienia. Rzym twierdzi, że nie możemy mieć usprawiedliwienia bez wiary, ale możemy mieć wiarę bez usprawiedliwienia. Możemy zachować wiarę, ale popełnić grzech śmiertelny, który zniszczy łaskę usprawiedliwienia, tak że zostaniemy potępieni (bez odbycia odpowiedniej pokuty). Jednak dla reformatorów samo posiadanie prawdziwej wiary jest wszystkim, co jest wymagane do otrzymania łaski i utrzymania stanu usprawiedliwienia.
Wyznanie wiary ujmuje to w następujący sposób:
Wiara, która tak przyjmuje i polega na Chrystusie oraz jego sprawiedliwości, jest jedynym instrumentem usprawiedliwienia.
Westminsterskie wyznanie wiary, rozdział 11 „O usprawiedliwieniu”, punkt II.
Instrument jest narzędziem używanym w określonym celu. Kiedy twórcy Westminsterskiego wyznania wiary napisali, że wiara jest jedynym narzędziem usprawiedliwienia, byli świadomi szesnastowiecznego sporu dotyczącego instrumentalnej przyczyny usprawiedliwienia. Konieczne jest jasne zrozumienie tej doktryny — instrumentalnej przyczyny usprawiedliwienia — ponieważ dotyczy ona tego, w jaki sposób jesteśmy zbawieni.
Termin „przyczyna instrumentalna” sięga historią do czwartego wieku przed Chrystusem, do filozofii Arystotelesa. Zajmował się on wyjaśnianiem ruchu i zmian. W tym procesie próbował wyodrębnić różne czynniki, które przyczyniają się do zmiany stanu lub statusu czegoś. Jak to się ma do naszego pytania? Z natury nie jesteśmy usprawiedliwieni. Jesteśmy niesprawiedliwi, a nasz status przed Bogiem jest taki, że zasługujemy na Jego nieskończony gniew. Potrzebujemy zmiany naszego statusu, ze stanu potępienia do stanu usprawiedliwienia.
Arystoteles wyróżnił cztery rodzaje przyczyn: przyczynę formalną, przyczynę sprawczą, przyczynę ostateczną i przyczynę materialną. Nie uwzględnił przyczyny instrumentalnej. Jego cztery przyczyny stanowiły jednak podstawę dla idei przyczyny instrumentalnej.
Posłużył się przykładem posągu, który początkowo jest blokiem kamienia z kamieniołomu. Arystoteles zdefiniował blok kamienia jako przyczynę materialną, materiał, z którego coś powstaje. Przyczyną formalną jest pomysł w umyśle rzeźbiarza, jego plan lub szkic tego, jak chce, aby wyglądał gotowy produkt. Musi istnieć pomysł, zanim pojawi się rezultat. Skuteczną przyczyną jest to, co powoduje przemianę kamienia w posąg, a w tym przypadku jest to rzeźbiarz. To on sprawia, że to się dzieje. Ostateczną przyczyną jest cel, dla którego dana rzecz została stworzona, którym w tym przypadku może być upiększenie ogrodu.
Do tych czterech przyczyn możemy dodać ideę przyczyny instrumentalnej, która jest środkiem, za pomocą którego zachodzi zmiana. Jeśli rzeźbiarz chce zmienić blok kamienia w posąg, musi odłupać kamień, aby go ukształtować, uformować i wygładzić. Jego dłuto i młotek są w tym wypadku narzędziami, środkami, za pomocą których dokonywana jest zmiana. W języku polskim często wskazujemy środki, używając słów: przez (poprzez), za pomocą i za pośrednictwem.
Kiedy reformatorzy mówili, że usprawiedliwienie jest z wiary lub przez wiarę, potwierdzali, że środkiem lub narzędziem, dzięki któremu jesteśmy usprawiedliwieni, jest wiara i tylko wiara. Jedynym instrumentem, którego potrzebujemy, jedynym narzędziem wymaganym do przeniesienia nas ze stanu potępienia do stanu usprawiedliwienia jest wiara, ale wiara nie jest jedyną rzeczą, której potrzebujemy, aby zostać usprawiedliwionymi. Potrzebujemy również Chrystusa, aby być usprawiedliwionymi. Oznacza to, że aby zostać usprawiedliwionymi, potrzebujemy Jego doskonałej sprawiedliwości i Jego zadośćuczynienia na krzyżu. Wszystko, co jest wymagane przez Boga, aby sprostać Jego standardowi prawości i sprawiedliwości, zostało obiektywnie wypełnione w dziele Chrystusa. On dokonał tego wszystkiego. Cała rzymskokatolicko-protestancka debata na temat usprawiedliwienia nie dotyczy obiektywnego dzieła Chrystusa, ale tego, w jaki sposób przyjmujemy korzyści płynące z Jego dzieła. W jaki sposób obiektywne dzieło Chrystusa jest subiektywnie otrzymywane? Odpowiedź, jakiej udzielili reformatorzy, opierając się na nauczaniu apostoła Pawła, brzmiała: „w samej wierze i przez nią”. Ale to nie sama wiara nas zbawia. Kiedy mówimy, że usprawiedliwienie jest tylko przez wiarę, mówimy, że usprawiedliwienie jest tylko przez naszą wiarę w Chrystusa.
Według Rzymu instrumentalną przyczyną usprawiedliwienia jest chrzest i pokuta. Rzym definiuje te sakramenty jako narzędzia, dzięki którym dana osoba zostaje usprawiedliwiona. Różnica polega na zbawieniu, które dokonuje się w sposób sakramentalny (to znaczy poprzez udzielanie sakramentów przez kościół), a zbawieniem, którego doświadcza się jedynie przez wiarę w Chrystusa. To jest ogromna różnica. Westminsterskie wyznanie wiary głosi, że wiara jest jedynym instrumentem usprawiedliwienia, ponieważ tylko przez wiarę polegamy na sprawiedliwości Chrystusa i ją otrzymujemy. Sprawiedliwość Chrystusa, korzyści płynące z Jego zadośćuczynienia, obiektywna zasługa lub podstawa naszego usprawiedliwienia, są dobrowolnie oferowane każdemu, kto wierzy. „Sprawiedliwy z wiary żyć będzie” (Rz 1:17). Jesteśmy usprawiedliwieni nie przez wiarę plus uczynki, ale przez samą wiarę. Wszystko, co jest potrzebne, aby wejść do Królestwa Bożego, to wiara lub ufność położona w dziele samego Chrystusa.
Wiara nie jest podstawą naszego usprawiedliwienia. Podstawą naszego usprawiedliwienia jest sprawiedliwość Chrystusa, Jego zasługa. Reformatorzy twierdzili, że zasługującą przyczyną naszego usprawiedliwienia jest sprawiedliwość samego Chrystusa. Instrumentalną przyczyną naszego usprawiedliwienia jest wiara, ale kiedy mówimy, że jesteśmy usprawiedliwieni przez samą wiarę, nie mamy na myśli, że wiara jest zasługującym dziełem, które dodaje cokolwiek do podstawy naszego usprawiedliwienia.
Jaką różnicę to wnosi w praktyce? Są ludzie, którzy twierdzą, że wierzą w usprawiedliwienie przez samą wiarę, ale polegają na swojej wierze tak, jakby była ona zasługą lub dobrym uczynkiem, który zaspokoi wymagania Bożej sprawiedliwości. Fakt, że dana osoba posiada wiarę, nie dodaje żadnej zasługi do jej konta. Dodaje nieskończoną zasługę do jej konta przez przypisanie, ale to zasługa Chrystusa jest tej osobie przypisana. Możemy otrzymać zasługę Chrystusa tylko przez wiarę, a nie ma w tym żadnej naszej zasługi. Jedynym, który może nas zbawić, jest Chrystus, a jedynym sposobem, w jaki możemy uzyskać do Niego dostęp, jest wiara. W naszym życiu, dla naszego zbawienia, nie polegamy na niczym innym, jak tylko na Chrystusie i Jego sprawiedliwości.
Niniejszy fragment pochodzi z książki Truths We Confess autorstwa R.C. Sproula.
The Instrumental Cause of Justification Copyright 2020 by R.C. Sproul, Ligonier Ministries Used by permission.
